Coraz więcej osób dostaje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzje i wezwania dotyczące zasiłków, które były wypłacone w przeszłości. W części spraw chodzi nie tylko o zwrot pieniędzy uznanych za nienależnie pobrane, ale też o odmowę wypłaty świadczeń z powodu zakwestionowania podlegania ubezpieczeniu chorobowemu w latach ubiegłych. Problem dotyka szczególnie przedsiębiorców, którzy przez lata opłacali składki, a po chorobie lub macierzyństwie dowiadują się, że ZUS uznaje ich prawo do świadczeń za nieistniejące wstecz.
ZUS może domagać się zwrotu świadczeń, jeśli uzna je za nienależnie pobrane. Najczęściej dotyczy to zasiłków chorobowych i macierzyńskich, gdy organ stwierdzi, że ubezpieczony nie spełniał warunków do ich otrzymania albo świadczenie zostało wypłacone na podstawie błędnych danych lub błędnie ustalonego tytułu do ubezpieczenia.
W praktyce oznacza to, że adresatem decyzji może być osoba, która w momencie wypłaty działała w przekonaniu, że wszystko jest prawidłowe, a po latach otrzymuje informację o konieczności oddania środków.
W ostatnich miesiącach szczególnie głośne stały się sprawy, w których ZUS odmawia wypłaty świadczeń, powołując się na to, że przedsiębiorcy nie podlegali ubezpieczeniu chorobowemu za okres sprzed 2022 r. Skala zgłoszeń była na tyle duża, że do tematu odniósł się Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, informując o rosnącej liczbie interwencji w takich przypadkach.
Ten mechanizm bywa dla ubezpieczonych szczególnie dotkliwy, bo dotyczy świadczeń, które w praktyce są „poduszką” na czas choroby. Jeśli ZUS uzna brak podlegania ubezpieczeniu wstecz, skutkiem może być nie tylko odmowa bieżącej wypłaty, ale też żądanie zwrotu pieniędzy wypłaconych wcześniej.
W przypadku nienależnie pobranych świadczeń istotne są terminy. Należności z tego tytułu mogą się przedawnić po 10 latach, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji, która ustala obowiązek zwrotu. W tym czasie ZUS może podejmować działania zmierzające do odzyskania pieniędzy, w tym potrącenia i egzekucję w granicach określonych przepisami.
Tło dla tematu stanowią także regularne kontrole wykorzystywania zwolnień lekarskich. Dane z pierwszego kwartału 2024 r. pokazują, że sprawdzono ponad 35 tys. osób na L4, a 4,8 tys. zostało pozbawionych prawa do zasiłku. Łączna wartość cofniętych świadczeń wyniosła ponad 8,2 mln zł.
To osobna ścieżka niż spory o dawne okresy ubezpieczenia, ale efekt może być podobny – decyzja ZUS prowadzi do wstrzymania świadczenia lub obowiązku zwrotu.
Decyzje w sprawach świadczeń z ZUS mają formalny tryb. Osoba, która otrzymała wezwanie lub decyzję o zwrocie, powinna przede wszystkim sprawdzić, czego dokładnie dotyczy sprawa i jakie argumenty wskazano w uzasadnieniu. W takich sytuacjach kluczowe znaczenie mają dokumenty dotyczące ubezpieczenia i podstaw wypłaty zasiłku. W zależności od treści rozstrzygnięcia możliwe jest złożenie odwołania w przewidzianym prawem terminie.